De bisschoppensynode over de toekomst van de Kerk is twee weken bezig. “Maar ik heb het gevoel dat ik hier al een half jaar ben,” zegt hulpbisschop Ted Hoogenboom van Utrecht die namens Nederland aan de synode deelneemt. “Het programma is heel vol en intensief, maar ik krijg er ook heel veel voor terug. Ik ben mij ervan bewust dat ik getuige mag zijn van een bijzonder moment in de geschiedenis van de Katholieke Kerk.”
Met nog ruim een week te gaan vertelt Mgr. Hoogenboom dat de synodevergaderingen plaatsvinden in de ‘Aula Paolo VI’, een grote zaal naast de Sint-Pietersbasiliek, waar de paus meestal zijn audiënties houdt wanneer deze niet op het Sint-Pietersplein zijn. “Daar staan nu 40 grote ronde tafels voor de werkgroep bijeenkomsten. Aan elke tafel is plaats voor tien deelnemers en een professionele gespreksleider,” legt Hoogenboom uit. “Iedere morgen en middag moeten de deelnemers inchecken met een QR-code. Zo weet het synodesecretariaat precies hoeveel deelnemers er zijn en wie afwezig is. Meestal zijn er tussen de 345 en 350 personen aanwezig. Als paus Franciscus in de synodezaal is, zit hij met de leden van het secretariaat van de Bisschoppensynode ook aan zo’n ronde tafel.”
De algemene vergaderingen van de synode worden door de paus met gebed geopend en afgesloten. Theologen en andere genodigden houden inleidingen over het aan de orde zijnde onderwerp. “Vervolgens leggen deelnemers, mannen en vrouwen, een vaak indrukwekkend getuigenis af dat is gerelateerd aan het onderwerp,” aldus de Utrechtse hulpbisschop over de dagelijkse werkwijze van de synode.
Onderwerpen en werkwijze
In de werkgroepen wordt vervolgens verder gesproken over het werkdocument, het Instrumentum Laboris, dat bestaat uit twee delen. In deel A staat de vraag centraal ‘Wat zijn de karakteristieke kenmerken van een synodale kerk?’ In deel B zijn de centrale thema’s: ‘Een gemeenschap die iets uitstraalt: hoe kunnen we een vollediger teken en instrument zijn van de eenheid met God en de hele mensheid?’ Ook medeverantwoordelijkheid in de zending is een belangrijk onderwerp van gesprek: hoe kunnen we onze gaven en taken beter met elkaar delen in dienst van het Evangelie? Over participatie, bestuur en gezag vraagt het werkdocument zich af: ‘welke processen, structuren en instellingen zijn nodig in een missionaire synodale Kerk?’
“In de werkgroepen wordt een groot deel van het werk van de bisschoppensynode gedaan in de vorm van een ‘gesprek in de Geest’,” legt Mgr. Hoogenboom uit. “Die geestelijke houding, die van alle synodedeelnemers wordt verwacht, wordt gekenmerkt door het zich openstellen voor de zeven gaven van de Heilige Geest. Daarom bidden we ook iedere dag het gebed “Adsumus” (Wij staan voor u Heilige Geest). Er is een gedeeld besef onder de synodedeelnemers dat we de bijstand van de Heilige Geest heel hard nodig hebben om de tekenen van onze tijd in de Kerk en de wereld te verstaan en om de valkuilen van hardhorendheid, vruchteloze discussies en het alleen maar zoeken van het eigen gelijk te vermijden.”
Drie tafels
De tafel met de werkgroep is belangrijk, maar daarnaast voltrekt de synode zich aan nog twee andere tafels, zegt Hoogenboom: “De eerste en allerbelangrijkste tafel is de tafel van de Heer. Dit jaar precies 20 jaar geleden schreef de Heilige Johannes Paulus II in zijn encycliek over de Eucharistie: ‘De Kerk leeft van de Eucharistie. Deze waarheid drukt niet alleen een dagelijkse geloofservaring uit, maar bevat beknopt de kern van het mysterie van de Kerk’ (Encycliek Ecclesia de Eucharistia, nr. 1). Als er iets is waarover alle synodedeelnemers het volkomen eens zijn is dat de Kerk leeft van de Eucharistie.”
De tweede tafel is die van de werkgroepen. Hoogenboom: “Inmiddels heb ik deelgenomen aan drie werkgroepen en telkens was de samenstelling weer anders en zat ik dus met andere mensen aan tafel. Het is wonderlijk hoe snel je met elkaar vertrouwd raakt. Ik merk ook duidelijk de sfeer van vertrouwen. Het gebeurt nogal eens dat mensen heel persoonlijke ervaringen delen.”
Luisteren met aandacht
Halverwege de synode zit de hulpbisschop aan tafel met twee Chinese bisschoppen, een Indonesische bisschop, een Engelse bisschop, een vertegenwoordiger van de rooms-katholieke gemeenschap van Aboriginals in Australië (een gehuwde man en vader van vijf kinderen), een bisschop uit de Verenigde Staten, een moeder van drie kinderen uit Papua Nieuw-Guinea die zeer actief is in haar parochie, een bisschop uit Ethiopië, een generale overste van een religieuze orde en een vertegenwoordiger van de Methodist Church.
“Er wordt naar iedereen met aandacht geluisterd,” vertelt Hoogenboom. “Ik merk grote belangstelling bij andere synodedeelnemers als ik zeg dat ik uit Nederland kom. Zij tonen zich geïnteresseerd en ook bewogen als ik vertel welke ontwikkelingen de katholieke Kerk in Nederland in de afgelopen decennia heeft doorgemaakt en hoe we blijven proberen om met een kleiner wordende kerk een geloofwaardig getuigenis te geven van het Evangelie. Synodedeelnemers uit Aziatische en Afrikaanse landen reageren vaak met ongeloof en zelfs geschokt als ik vertel over de neergang van het aantal doopsels, vormsels, eerste communies en kerkelijke huwelijken in ons land. En dat in een land dat zij vanuit het verleden kennen van de vele mannelijke en vrouwelijke missionarissen! Maar ik hoor ook dat ook in veel landen buiten Europa de secularisering steeds bredere sporen trekt door de samenleving, wat ten koste gaat van het kerkelijk leven.”
Na twee weken synodaal samenzijn in een sfeer van bidden, praten, luisteren en onderscheiden zijn er wel enkele thema’s te noemen die met een zekere regelmaat ter sprake komen, zegt de hulpbisschop: “Zo is er een breed gedragen verlangen naar persoonlijke en catechetische vorming en toerusting in de Kerk. De positie van de vrouw in de Kerk is een onderwerp dat in de verschillende onderdelen van het Instrumentum Laboris wordt geadresseerd en waarover ook in de werkgroepen waarvan ik tot nu toe deel uitmaakte, gesproken werd. Dan gaat het met name over de betrokkenheid van vrouwen bij besluitvorming in de Kerk en de vraag naar de mogelijkheid voor vrouwen om de diakenwijding te ontvangen: kwesties waarvan in diverse groepen is gezegd dat deze onderwerp moeten zijn van studie en onderscheiding in de Kerk. Herhaaldelijk wordt gezegd dat de bisschoppensynode haar grote waardering moet uitspreken voor de families en voor de priesters, diakens, religieuzen en lekengelovigen/vrijwilligers die in de parochies op allerlei manieren het kerkelijk leven dragen.”
Geen paradijs
En dan is er nog de derde tafel: die van de maaltijden. Mgr. Hoogenboom: “De gesprekken daar zijn niet alleen ontzettend boeiend, maar vaak ook amusant. Mensen vertellen honderduit over de ervaringen met de Kerk in hun eigen land. Over mooie gebeurtenissen, over nieuwe plannen en initiatieven (bijvoorbeeld waar het gaat om catechetische toerusting van gelovigen) maar ook over de teleurstellingen. Nog nergens ter wereld is de Kerk een paradijs. Ook aan deze derde tafel beleven we dat we een synodale kerk zijn: samen onderweg met de Heer die ons leidt. Het is prachtig om aan de eettafel mannen en vrouwen van totaal verschillende afkomst en positie in de Kerk te treffen die vanuit de ontmoeting met Jezus Christus hun charisma’s, hun gaven van hoofd en hart, inzetten voor de Kerk,” besluit Mgr. Hoogenboom.
De synode duurt nog tot en met 29 oktober.