De katholieke kerk maakte, enige tijd geleden, bekend dat Paus Franciscus de Nijmeegse hoogleraar en priester Titus Brandsma (1881-1942) op 15 mei heilig zal verklaren. Brandsma was rector magnificus en hoogleraar Filosofie aan de Radboud Universiteit – destijds Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij kwam om het leven in concentratiekamp Dachau, een half jaar nadat hij wegens zijn verzet tegen het nationaalsocialisme door de nazi’s was gearresteerd. In 2005 werd hij verkozen tot Grootste Nijmegenaar aller Tijden.
De heiligverklaring van Titus Brandsma wordt gezien als een bijzondere erkenning voor zijn leven, dat in dienst stond van zijn geloof èn zijn zorg voor de medemens en dat gekenmerkt werd door zijn hoogstaande moraal en moed. Brandsma was voorvechter van gerechtigheid en waarheid in de samenleving. Het gezamenlijke belang kreeg bij hem altijd voorrang boven eigenbelang en prestige. Hij bood weerstand aan een systeem van onderdrukking, discriminatie, onvrijheid en onmenselijkheid. Daarmee is hij tot op de dag van vandaag een inspiratiebron voor velen.
Brandsma werd op 23 februari 1881 nabij Bolsward als telg uit een Fries boerengeslacht geboren. Zijn voornamen waren Anno Sjoerd. Toen hij in 1898 intrad bij de orde der karmelieten, nam hij de kloosternaam Titus aan; tevens de naam van zijn vader. In 1905 werd Brandsma tot priester gewijd.
Pater karmeliet, pedagoog, wetenschapper en journalist
Brandsma promoveerde in Rome tot doctor in de wijsbegeerte, doceerde in Oss aan het studiehuis van de karmelieten en werd in 1923 hoogleraar aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen met in zijn leeropdracht onder meer geschiedenis van de wijsbegeerte en van de mystiek. Hij was gespecialiseerd in de middeleeuwse mystiek en de Nederlandse vroomheidsgeschiedenis. Zijn unieke verzameling kopieën van middeleeuwse mystieke handschriften heeft aan de basis gestaan van het huidige Titus Brandsma Instituut in Nijmegen.
In het academisch jaar 1932/1933 was Brandsma rector magnificus van de universiteit.
Brandsma stichtte klooster Doddendaal in Nijmegen en ontplooide tal van maatschappelijke activiteiten. Hij stond aan de wieg van twee tijdschriften en was onder andere hoofdredacteur van de lokale krant De stad Oss. De journalistiek speelde een belangrijke rol in zijn leven. Hij zag daarin een uitstekende ‘moderne’ mogelijkheid om het geestelijke leven een plaats te geven in een – ook toen al – seculariserende samenleving. Hij schreef artikelen over Nederlandse vroomheid in De Gelderlander. Hij zette zich onder meer in voor de emancipatie van Friesland (taal en cultuur), met name voor de emancipatie van katholieken in Friesland, en voor de verdere ontwikkeling van het Esperanto. Daarnaast reisde hij stad en land rond om lezingen te houden over de mystiek. ‘Mysticus met het treinabonnement’, zo werd hij door de schrijver Godfried Bomans genoemd.
Nationaalsocialisme
Het gevaar van het opkomende nationaalsocialisme had Titus al vroeg doorzien en hij besteedde er verschillende colleges aan. Tijdens de Duitse bezetting wist hij katholieke kranten en tijdschriften ervan te overtuigen geen advertenties op te nemen van organisaties die dicht bij de nationaalsocialistische ideologie stonden. Dit in samenspraak met en in opdracht van aartsbisschop Jan de Jong. Het leidde tot zijn arrestatie in januari 1942. Een martelgang langs de gevangenis van Scheveningen, kamp Amersfoort en de gevangenis van Kleve zou hem uiteindelijk tot in concentratiekamp Dachau brengen.
Talloze getuigenissen maken duidelijk dat Titus in extreme omstandigheden een voorbeeld was voor zijn medegevangenen, die hij ondersteunde in het behoud van hun innerlijke waardigheid. Totaal uitgeput door de barre omstandigheden overleed hij op 26 juli 1942 in het concentratiekamp. Zijn ‘integer christelijk leven en zijn geloof in God’, ook tijdens zijn laatste reis, waren doorslaggevend voor zijn zaligverklaring in 1985.